Çalışma saatleri değişiyor! Mesaiye yeni düzenleme yolda, Bakanlık harekete geçti

Hem kamu hem de özel sektörde çalışma saatleri ile ilgili düzenleme beklentisi bir süredir kamuoyunun gündemindeydi. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı çalışma saatlerini aşağı çekecek, uzaktan, kısmi ve geçici süreli çalışmalarla iş dünyasının ihtiyaçları ve iş-özel yaşam dengesini gözetecek düzenlemeleri hayata geçirmek için harekete geçti.

Dünyanın birçok ülkesinde 8 saat uygulanan çalışma saatleri değişmeye başladı. Pek çok ülke 4 gün çalışma düzenini test ederken Türkiye’de de çalışmalar yapılması için ilk sinyal gelmişti.

ÇALIŞMA SAATLERİNİN İÇİN FARKLI FORMÜLLER KONUŞULUYOR

İş Kanunu'na göre Türkiye'de genel çalışma süresi haftada 45 saat, memurların çalışma süresi ise haftalık 40 saat uygulanıyor. Bu saatlerin üzerinde çalışılması "Fazla çalışma"ya giriyor. Pandemi sonrası esnek ve uzaktan çalışma yöntemlerinin yaygınlaşması nedeniyle çalışma saatleri sürelerinin azaltılması dâhil farklı formüller üzerinde duruluyor.

MECLİS’İN GÜNDEMİNDE

Çalışma sürelerinin uygulama şekilleri İş Kanunu'na İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliği ile düzenleniyor. Teknolojik değişim ve birim verimliğindeki artış dikkate alınarak çalışma sürelerinin yeniden belirlenmesi Meclis'in de gündeminde bulunuyor.

Meclis Araştırma Hizmetleri Başkanlığı'nın araştırmasında çalışma saatlerinin tarihsel olarak azalma eğiliminde olduğuna dikkat çekiliyor.

VERİMLİLİĞE KATKI VE AİLE FAKTÖRÜ ÖN PLANDA

Araştırmada, çalışma sürelerinin düzenlenmesine yönelik çabaların amacının, uzun çalışma sürelerine engel olunarak iş gücünün korunması ve böylece halk sağlığı, verimliğe katkı sağlamak ve ailelere daha uzun zaman ayırma olduğu belirtiliyor.

Yasal olarak haftada en çok 45 saat çalışılabiliyor. Sözleşme ya da işyerindeki uygulamaya göre çalışılan günler 5x9 şekilde eşit bölünebilir. İşyerinde haftanın çalışılan günlerine günde 11 saati geçmeyecek şekilde farklı da dağıtım yapılabilir. İşveren ve işçi arasında bunun altında çalışma süresi de belirlenebilir.

BAKAN IŞIKHAN MÜJDEYİ VERMİŞTİ: ESNEK ÇALIŞMAYI YAYGILAŞTIRACAĞIZ

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Uzmanı Vedat Işıkhan ise çalışma saati beklentisine ilişkin daha önce şu ifadeleri kullanmıştı:

“Sosyal Güvenlik Kurumunda sürdürülebilirliği güçlendirmek amacıyla sosyal güvenlik sisteminde kişilerin daha çok istihdamda kalmasını teşvik eden, hakkaniyeti ve aktüeryal dengeyi önceleyen yaklaşımla esnek çalışma biçimlerini yaygınlaştıracağız. Sosyal güvenlik mevzuatı ve uygulamalarını, değişen iş gücü piyasası koşullarına ve yeni nesil esnek çalışma şekillerine daha uyumlu hale getireceğiz. Kayıt dışı istihdam ve kayıt dışı ücretle mücadelede veri analizine dayalı, risk odaklı denetim faaliyetlerini artırarak prim tabanını genişleteceğiz.”

YENİ MODEL İÇİN TBMM HAREKETE GEÇTİ

TBMM Genel Sekreterliği Araştırma Hizmetleri Başkanlığı, çalışma sürelerinin insan yaşamı üzerindeki etkilerine ilişkin yeni bir rapor hazırlığı için harekete geçmişti.

Çalışma ve dinlenme süreleri konusundaki tarihsel süreci irdeleyen ve bu alandaki güncel uygulamaları analiz eden rapor, çalışma sürelerinin ulusal ve uluslararası düzeyde nasıl bir azalma eğiliminde olduğunu araştırıyor.

Uluslararası düzeyde yapılan uygulamaların işyeri verimliliğini artırma hedefiyle hareket ettiğini belirten rapor, aynı zamanda çalışanların aile yaşantılarına daha fazla zaman ayırabilmesi ve insanca yaşama koşullarını iyileştirmesi adına atılan adımları mercek altına alıyor.

YÜKSEK ÇALIŞMA SÜRELERİ HASTALIK VE KAZA RİSKİNİ ARTIRIYOR

Yüksek çalışma sürelerinin bir dizi olumsuz etkiye sahip olabileceğini vurgulayan rapor, uzun çalışma sürelerinin iş yerinde hastalık ve kaza riskini artırabileceği, bu durumun da devamsızlıkları beraberinde getireceğine dikkat çekiyor. Daha az ve verimli çalışma saatlerinin ise, iş yerinin üretim kapasitesini artırabileceği ve işsizlik oranında düşüş sağlayabileceği belirtiliyor.

VERİMLİLİK YÜZDE 40 ARTTI

Ekonomi yazarı Şeref Oğuz haftada 4 gün çalışma ile ilgili verimlilik üzerine yapılan çalışmalara dikkat çekerek Türkiye’de uygulanabilirliğini ile ilgili sonuçları paylaştı. Dünyada iş gücü verimliliği ile ilgili çalışmalardan dikkat çeken verileri paylaşan Oğuz, haftada 4 gün çalışmanın, daha verimli olup olmayacağı ile ilgili araştırmaları inceledi. Oğuz, Haftalık 8 saatin aşağıya çekilmesine gençler ve kadınlar sıcak baktığını aynı uygulamanın Japonya’da 4 gün iş, 3 gün izin şeklinde denendiğini ve verimliliğin yüzde 40 arttığını yazdı.

TÜRKİYE’DE ÇALIŞMA SAATLERİ DÜŞÜRÜLEBİLİR Mİ?

Şeref Oğuz, Türkiye’de haftalık çalışma saatlerinin düşürülerek haftada 4 gün çalışma ile ilgili yöntemin uygulanabilir olduğunu belirterek “Gençlerin Kariyer Platformu Youthall, hem çalışanlara hem de yöneticilere bunu sorgulattı. Çalışan gençlerin %88,9’u “haftada 4 gün çalışmak isterim” derken, günde 6 saatlik çalışmaya olumlu bakanların oranı ise %83 oldu. Kadınlar arasında bu oran %87 ile ortalamanın üzerinde… Şirketlerin IK yöneticilerinin %78,7’si 6 saatlik çalışmaya yeşil ışık yakarken, 4 günlük çalışma süresine “evet” diyenlerin oranı %25’te kaldı. Araştırmaya katılan şirketlerin %1’i haftada 4 gün çalıştıklarını belirtirken, %63’ü 4 gün çalışma konusunu değerlendiriyor. Büyük şirketlerin %11’i buna karşı” diyerek istatistikleri paylaştı.

KADINLAR HİBRİT MODELİ İSTİYOR

Pandemi ile birlikte iş dünyasında yoğun olarak tercih edilen uzaktan çalışma ve hibrit model yerini yeniden ofislerde çalışmaya bıraktı. Ekonomi yazarı Şeref Oğuz, salgının sona ermesinin ardından çalışanların yüzde 61,2’sinin düzenli olarak ofiste çalıştığını %22,1’i hibrit, %16,7’si ise uzaktan çalıştığını dikkat çekti. “Ancak hem gençler hem de IK yöneticilerine göre bu durum çok uzun sürmeyecek.” diyen Şeref Oğuz, Y ve Z kuşağı artık ofislerde çalışmak istemediğini özellikle de kadınların bu talepte en başta olduğunu belirtti. Oğuz uzaktan çalışmanın olmasını isteyenlerin neden bunu istediği ile ilgili olarak araştırmadaki çarpıcı yanıtlara yazısında yer verdi. Buna göre, araştırmaya katılan gençlerden çalışma modelinin hibrit olmasını isteyenlerin oranı %87,8. Kadınların hibrit ve uzaktan çalışma modelini tercih etmelerindeki nedenler arasında %32,5 ile ilk sırada “kendime daha fazla zaman ayırabiliyorum” yer alıyor. “Daha iyi odaklanabiliyorum” ve “verimim artıyor” diyenler %22,5 oranıyla ikinci sırada… Diğer 2 neden; “maddi açıdan tasarruf sağlayabiliyorum” ve “ruh sağlığıma iyi geliyor.” Erkeklerin ofis hayatına yönelik en önemli şikâyetinde ilk sırayı ise “yolda kaybedilen zaman…”

ÇALIŞMA HAYATINDA FAZLA MESAİ İLE İLGİLİ BİLMENİZ GEREKENLER

Fazla çalışma konusunda dava yoluna gidilirse ispat yükümlülüğü kimde?

Çalışanın fazla mesaiye kaldığını ispatlaması gerekiyor. Çalışanın imzasını taşıyan bordro, giriş çıkışı gösteren belgeler, işyeri kayıtları delil olarak kabul edilebiliyor. Fazla çalışma yazılı olarak belgelenemiyorsa tanık gösterilebiliyor. Fazla çalışma alacakları için beş yıllık zaman aşımı bulunuyor.

Fazla mesai için para yerine izin kullanabilir miyim?

İş Kanunu'na göre işveren tatil ve izin günlerinde serbest zaman kullandıramıyor. Çalışan isterse yaptığı günlük çalışma sürelerindeki çalışma için zamlı ücret alabilir ya da serbest zaman kullanabilir. Fazla çalıştığı her saate karşılık 1.5 saati serbest zaman olarak kullanabilir. Bunun için yazılı başvuru zorunluluğu bulunuyor

İşveren çalışma süresini günlere göre farklı belirleyebilir mi?

Çalışma süresinin haftanın çalışılan günlerine farklı şekilde dağıtılmasına denkleştirme deniliyor. İşçi ve işverenin anlaşması ile yani iş sözleşmesi ya da toplu iş sözleşmeleri ile haftalık çalışma süresi haftanın çalışılan günlerine dağıtılabilir.

Denkleştirme yapılan işyerlerinde 2 aylık süre içinde haftalık çalışma süresi, normal haftalık çalışma süresini aşamaz. Denkleştirme süresi toplu iş sözleşmesiyle 4 aya kadar çıkartılabilir. Turizm sektöründe de bu süre 6 aya kadar uzatılabiliyor.

Günde 7.5 saat çalışanların ara dinlenmesi ne kadar? Mesai hesabında dikkate alınıyor mu?

Ara dinlenmeler fazla mesaide hesaba dâhil edilmiyor. Örneğin, 08:00-20:00 saatleri arası çalışılıyor ve günde toplam 1.5 saat ara dinlenmesi kullanılıyorsa günlük çalışma süresi 12 saat değil 10.5 saat olur. İş Kanunu'na göre ara dinlenme süresi yarım saat olup işveren isterse bunu uzatabiliyor. Günde 7.5 saatten fazla çalışanın ara dinlenmesinin en az bir saat olması gerekiyor.

Hükümetin çalışma sürelerinin kısaltılmasına yönelik bir çalışması, hazırlığı var mı?

Çalışma süreleri uluslararası sözleşmeler kapsamında düzenleniyor ancak ülkelerin ulusal mevzuatlarına göre değişkenlik gösterebiliyor. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı da sosyal güvenlik mevzuatını yeni nesil esnek çalışma şekillerine uyumlu hale getirmek için çalışma yapıyor.

Çalışma saatlerini aşağı çekecek uzaktan, kısmi ve geçici süreli çalışmalarla iş dünyasının ihtiyaçları ve iş-özel yaşam dengesi gözetecek mevzuat düzenlemeleri hızlı ve etkili bir biçimde hayata geçirilecek. Bu kapsamda bazı ülkelerdeki çalışma saatlerinin kısaltılması, çalışma modelleriyle ilgili deneyimler de inceleniyor.