Avukat Ebubekir Elmalı: Türkiye, NATO yükümlülüklerine halel gelmeyecek şekilde ŞİÖ ile yakın ilişki kurabilir

Avukat Ebubekir Elmalı, Türkiye’nin olası Şangay İş Birliği (ŞİÖ) üyeliğinin NATO üyeliğiyle bağdaşıp bağdaşmayacağına ilişkin değerlendirmelerde bulundu. Kısmi benzerlikler göstermesine rağmen iki örgüt arasında ‘nitelik, nicelik, kapsam ve amaçlar’ açısından önemli farklar bulunduğunu ve ŞİÖ’nün NATO gibi ideolojik bir örgüt olmadığını belirten Elmalı, bu nedenle NATO yükümlülüklerine halel gelmeyecek şekilde Türkiye’nin ŞİÖ ile yakın bir ilişki kurmasının mümkün olduğunu söyledi.

Soğuk Savaş döneminin en başından beri güvenliğini Batı bloku içinde yer alarak ve NATO’ya üyeliği ile sağlamaya çalıştığı için Türkiye’nin dış politika tercihlerinin genel olarak Batı ile uyumluluk arz ettiğini belirten Ebubekir Elmalı, Türkiye’nin dış politikada genel olarak Batı ile uyumunun 2013 yılına kadar devam ettiği değerlendirmesini yaptı.

Avukat Ebubekir Elmalı

TÜRKİYE’NİN DIŞ POLİTİKA TERCİHİ: PROAKTİF

2013 yılından sonra ise “çok yönlü” ve “çok katmanlı” bir dış politika izleme isteğini ortaya koyan Türkiye’nin, 2016 yılından itibaren “proaktif bir dış politika” konseptine geçtiğini belirten Elmalı, konuya ilişkin şunları söyledi:

“Proaktif dış politika içeriği siyaseten Cumhurbaşkanın “bıçağın kemiğe dayanmasını beklemeden, sorun nerede ise orada çözeceğiz” beyanına dayanmakla beraber bu beyanın uluslararası arenadaki teknik adı uygulaması dominant devletlere mahsus olan “ileri savunma “(forward defence)dır. Elbette ki Türkiye’nin bu dış politika tercihinin ulusal ve uluslararası sebepleri ve sonuçlarının olması ve bazı uluslararası kabul ve statükoda değişiklik yapması da kaçınılmazdır. Diğer bir ifade ile dış politikada stratejik özerkliğini ilan eden Türkiye’nin, Avrupa’nın ve ABD’nin doğruluğuna önceden karar verdiği verili kriterlere ve buna uygun çizdiği jeopolitik hedeflerini Türkiye’nin kendi menfaatleri hilafına kabul etmesi mümkün değil.”

BATI’NIN AVRASYACILIK ELEŞTİRİSİNİN NEDENİ

Son dönemlerde Türkiye’nin Suriye konusunda Rusya’yla iş birliği yapmasının, Çin ile savunma sanayinde çeşitli projelere girişmesinin ve çeşitli konularda Batı ile ABD’yi eleştirmesinin nedenini tercih edilen dış politikaya bağlayan Elmalı, “İşte bundan dolayıdır ki özellikle batılı çevrelerce dış politikada eksen kayması ve Avrasyacılık eleştirisi ile karşılanmaktadır.” diye konuştu.

Bu tür eleştirilerin en yoğun olduğunu dönemde Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın, Putin’in davetlisi olarak 15-16 Eylül’de Özbekistan’ın tarihi Semerkant şehrinde yapılacak olan Şangay İş Birliği Örgütünün toplantısına katılacağını hatırlatan ve Türkiye’nin Şangay beşlisine üye olmadığını ancak “diyalog ortağı” statüsünde olduğunu belirten Elmalı, Türkiye’nin Şangay beşlisine olası üyeliğinin NATO üyeliği ile bağdaşıp bağdaşmayacağı sorusunu akıllara getirebileceğini belirterek şu değerlendirmelerde bulundu:

ŞANGAY BEŞLİSİNE GİRMESİ NATO ÜYELİĞİ İLE BAĞDAŞIR MI?

NATO ile ŞİÖ’nün birbiriyle kısmi benzerlikler göstermesine rağmen iki örgüt arasında ‘nitelik, nicelik, kapsam ve amaçlar’ açısından önemli farklar bulunduğunu ve tipolojik olarak amaçları bakımından NATO’nun ‘ideolojik’ bir örgüt olduğunu belirten Avukat Elmalı, örgüte ilişkin değerlendirmesinde “Çünkü Soğuk Savaş dönemi ve sonrasında liberal dünya düzenini savunan ülkelerin oluşturduğu bir “savunma örgütüdür.” Yükümlülükler açısından karşılıklı dayanışmayı ve savunmayı garanti etmektedir.” ifadelerini kullandı.

‘ŞİÖ NATO GİBİ İDEOLOJİK DEĞİL’

NATO’nun ‘ideolojik’ bir örgüt olduğunun altını çizen Elmalı, ŞİÖ’nün ise amaçları bakımından ‘ideolojik değil’ genelde üyelerinin birbirlerinin çıkarlarını tamamlayan bir iş birliği ittifakı olduğu değerlendirmesinde bulunarak şunları dile getirdi:

“NATO salt bir “savunma örgütü niteliğinde” iken, ŞİÖ ise Orta Asya’daki devletler arasında; sınır, güvenlik, ekonomi özellikle enerji ve siyasi iş birliğini de içeren daha kapsamlı bir örgüttür. Bu bağlamda, ŞİÖ’nün sınır, güvenlik, ekonomik ve insani konuları iş birliğini içeren niteliğinden dolayı, NATO’dan ziyade, aynı konularla ilgilenen Avrupa Güvenlik ve İş birliği Teşkilatı (AGİT)’na benzemektedir”

“ŞİÖ SAVUNMA ÖRGÜTÜ DEĞİL”

İki örgüt arasındaki benzerlikler ve farklılıklara ilişkin ise Elmalı, ŞİÖ’nün NATO gibi bir ortak savunma yükümlülüğünün olmadığını belirterek konuya ilişkin şunları söyledi:

“NATO Antlaşması’nın V. maddesinde, teorik olarak bir üyeye yapılan bir saldırıyı tüm üyelere yapılmış sayılmaktadır. Bu amaçla, Birleşmiş Milletler Anlaşması’nın 51. Maddesi ile tanınan tek tek ya da ortak meşru savunma hakkını kullanarak üyeler, Kuzey Atlantik bölgesinde güvenliği yeniden tesis etmek ve sürdürmek için silahlı kuvvetlerin kullanılması dâhil her türlü tedbiri alabilecektir.

ŞİÖ ise Barışın korunması, güvenliğin güçlendirilmesi, iş birliği ve iyi komşuluğun artırılmasını hedefler ve kuruluş bildirgesinde kolektif güvenlik vurgusu yoktur ve herhangi bir ülke veya uluslararası organizasyon hedef alınmamıştır. Ayrıca, ŞİÖ bir savunma örgütü olmadığından üye ülkelere, bir devletin veya ittifakın saldırısına karşı “ortak savunma yükümlülüğü” öngörülmemiştir.”

‘ŞİÖ İLE NATO BİRBİRİNİN YERİNE KONULAMAZ’

Son olarak ŞİÖ ve NATO’nun birbirinin ikamesi olmadığını belirten Elmalı, ŞİÖ’nün Türkiye’ye NATO gibi bir güvenlik şemsiyesi sağlamasının mümkün olmadığını ifade ederek değerlendirmesini şöyle tamamladı: Bu nedenle Türkiye’nin NATO yükümlülüklerine halel gelmeyecek şekilde, coğrafi, kültürel ve tarihi bağları ile yakın ilişkide bulunduğu Türk Cumhuriyetlerinin dahil olduğu ŞİÖ ile yakın bir ilişki kurması mümkündür, teknik olarak ŞİÖ ortağı olmak NATO üyeliğine halel getirmemelidir.