Lügat sözcüğü, en yaygın anlamıyla “sözlük”, “kelime hazinesi” veya “dil bilgisi kaynağı” anlamını taşır. Özellikle Osmanlı Türkçesi döneminde ve klasik metinlerde bolca rastlanan bu terim, modern Türkçede ise sözlük ve söz varlığıyla ilgili kaynakları ifade etmek için kullanılır. Lügat nedir, lügat ne demek gibi sorularla karşılaştığımızda, hem bu kelimenin etimolojik kökenine hem de dil ve edebiyat dünyasındaki yerine kısaca bakmak gerekir.
Kelime olarak Arapça kökenli “luğat” (لُغَة) kökünden gelen lügat, “dil” veya “söz” manasındaki kavramı ifade eder. Zamanla Osmanlı Türkçesinde “sözlük” veya “mevcut kelimelerin toplandığı liste, kaynak” anlamıyla yaygınlaşmıştır. Bugün “lügat” dendiğinde ilk akla gelen “sözlük” olsa da, tarihî ve edebî metinlerde kullanılan kelimelerin açıklanması amacıyla hazırlanan kitaplar veya söz hazinesini kaydeden eserler için de kullanılır. Dolayısıyla “lügat neyi ifade eder” denilince, dildeki kelimeleri tanıtan, anlamlandıran veya kökenlerini anlatan eserlere bir gönderme yapılır.
En öz biçimde söylemek gerekirse, lügat “sözlük” anlamındadır. Eskiden “Lisan-ı Türki Lügatı,” “Arapça-Türkçe Lügat” gibi adlarla sözlük kitapları yazılırdı. Kimi zaman da “lügat” kelimesi, herhangi bir dilin kelime hazinesini veya kelime dağarcığını ifade etmek için kullanılır. Örneğin, “Onun lügatinde pes etmek yok” gibi cümleler, kişinin söz dağarcığında veya hayat felsefesinde belirli bir kavrama yer olmadığı anlamına gelir. Bu mecazi kullanım, “Benim lügatımda bu söz yok” şeklinde de görülür.
“Lügat” için günümüzde en yaygın eş anlamlı kelime “sözlük” ifadesidir. Eski metinlerde “kamus,” “dictionary,” (İngilizce) vb. sözcüklerle benzetme yapılabilir; fakat Türkçe içinde “kamus” daha çok Osmanlı döneminde kullanılan bir başka sözlük kavramıdır. Modern dilde “sözlük” (dictionary) en yaygın karşılıktır. Ayrıca “vocabulary” (kelime dağarcığı) da lügat kavramının bir boyutunu anlatır ama tamamen eş anlamlı sayılmaz, çünkü “vocabulary” daha çok kişinin veya bir metnin sahip olduğu kelime varlığını ifade eder.
Lügat, sadece kelimelerin tek tek anlamlarını değil, bazen etimoloji, kullanım örnekleri ve terim karşılıkları gibi bilgileri de içeren kapsamlı bir kaynaktır. Özellikle Osmanlı döneminde yazılan lügatler, yalnızca kelimelerin anlamlarını vermekle kalmaz, aynı zamanda farklı diller arasındaki çeviri ihtiyacına da cevap verirdi. Mesela, Arapça, Farsça ve Türkçe arasında sözlükler yaygın olarak kullanılırdı.
Bugün “lügat,” dilsel mirasımızın korunması, geliştirilmesi ve zenginleştirilmesi amacıyla değerli bir rehberdir. Bir kişi, yeni kelimeler öğrenmek veya eski kelimelerin manalarını anlamak için lügatlerden yararlanır. “Lügatımda yok” gibi deyimler ise, bireyin hayat felsefesinde veya söz dağarcığında o kavramın mevcut olmadığını vurgulamak için mecazi biçimde kullanılır.
Google Play
App Store
Haberi Paylaş
15:38
YORUM YAZ